Van wildernis spreekt men als er sprake is van een toestand die niet of minimaal beïnvloed is door menselijke activiteit. Hierin stemt de omschrijving overeen met een veel gebruikte definitie van natuur: alles wat zichzelf ordent en handhaaft, al of niet beïnvloed door menselijk handelen, maar niet volgens menselijke doelstellingen. Wildernis omvat de levende en de niet-levende natuur.Gebieden met wildernis, wildernisgebieden zijn dus 'oorspronkelijk' en 'ongestoord' van karakter. In zulke gebieden zijn de samenstelling, de structuur en andere kwaliteiten van bodem, water en lucht niet door mensen veranderd en zijn menselijke ingrepen zoals ontwatering, percelering en ontsluiting geheel of grotendeels afwezig: er is geen bebouwing en infrastructuur, zoals (spoor)wegen of (hoogspannings)leidingen. De oorspronkelijke, spontane vegetatie en fauna is er nog aanwezig en natuurlijke processen zoals overstromingen hebben vrij spel. Dergelijke gebieden van grotere afmeting zijn in West-Europa vrijwel afwezig omdat vrijwel elk gebied in cultuur is genomen. De betekenis van het begrip wildernis is echter niet eenduidig.
Planologie
In sommige landen (bijvoorbeeld de VS) heeft wildernis een juridisch-planologische betekenis: een gebied wordt als wildernis aangemerkt en krijgt speciale bescherming en speciaal beheer.
Wildernis kan men soms in beschermde natuurgebieden vinden, zoals nationale parken en bossen. Antarctica wordt gezien als een belangrijk wildernisgebied. In Nederland wordt de Waddenzee wel zo aangeduid. Men beschouwt wildernisgebieden als belangrijk voor de biodiversiteit, voor het overleven van bepaalde soorten, voor ecologisch onderzoek en voor natuurbehoud.
Menselijke invloed
Of iets als wildernis wordt gezien wordt vaak gekoppeld aan de invloed van de mens: het gaat dan om 'oorspronkelijkheid', de mate waarin een bepaald gebied gedurende zeer lange tijd gelijk is gebleven of 'natuurlijkheid', af te meten aan de mate waarin bepaalde fysische en ecologische processen plaatsvinden.
De term wildernis in de zin van 'natuurlijk' wordt ook gebruikt voor de ogenschijnlijke "chaos" op plaatsen, waar na ander grondgebruik een spontane omwikkeling van ruderale vegetatie heeft plaats gevonden.[1] Door het beheer van 'niet doen' of 'aan zijn lot overlaten' van een dergelijk gebied kunnen natuurlijke processen op gang komen. Zo kan met ook spontane, natuurlijk ontwikkeling zien op verschillende plaatsen zoals grote boerderijen, ranches en zelfs in onbebouwde stedelijke gebieden.
Ervaring en ethiek
Wildernis is echter ook een mentale, ethische en esthetische categorie, ofwel positief ofwel negatief. Waardering voor wildernis gaat gepaard met het besef van de nietigheid van de mens en de ruigheid of grootsheid van de natuur. Men spreekt ook van zogenaamde wilderniservaringen, zoals klimmen, raften, wandelen, waarnemen en mediteren. De Schotse Hooglanden bijvoorbeeld worden door velen als wildernis gezien omdat ze overweldigend en ruig zijn (maar niet oorspronkelijk of natuurlijk). In negatieve zin wordt wildernis gezien als iets afschuwelijks, lelijk en vol gevaar. Om die reden moesten gebieden met wildernis vermeden worden en liefst verdwijnen.
Wildernis, of datgene wat als zodanig wordt ervaren, heeft een persoonlijke en psychologische betekenis voor veel mensen. Zoals gezegd, sommigen zien het als iets afschrikwekkends, anderen als iets aangenaams, waar men alleen kan zijn en tot rust te komen. In veel culturen wordt een grote culturele, spirituele, morele of esthetische waarde toegekend aan de weinig verstoorde natuur. Van degenen die wildernis prefereren boven andere vormen van natuur wordt gezegd dat zij aangangers zijn van de Wildernisnatuurvisie. Verschillende literaire schrijvers hebben geopperd dat een dergelijke "wildernis" van vitaal belang is voor de menselijke geest en creativiteit.
Wildernis en andere natuur
Oude natuur
Gebieden die lange tijd als onland of woeste grond zijn gezien, dragen nog wel de naam wildernis. Voorbeelden zijn de Harense Wildernis in Groningen, het moeras bij Leimuiden en het bosrijke gebied Wildernis bij Stekene. Daarnaast worden gebieden zonder al te veel menselijke inmenging wel als wildernis aangeduid zoals in Nederland delen van de Biesbosch, het waddengebied, de Zeeuwse delta en de Veluwe en in Belgie delen van de Ardennen.
Nieuwe natuur
De aanleg van Nieuwe natuur of wildernisgebieden via natuurontwikkeling is een menselijke actviteit maar de natuur die hier uit voorkomt wordt geacht zich verloop van tijd zonder of met matige menselijke beïnvloeding te ontwikkelen tot een vorm die lijkt op van wildernis. Een voorbeeld zijn de Oostvaardersplassen. Sommige mensen echter vinden het verkeerd dergelijke gebieden "wildernis" te noemen, en gebruiken deze term enkel voor die gebieden die niet of nauwelijks door de mens zijn beïnvloed.
Halfnatuurlijk landschap en cultuurlandschap
Behalve wildernis is er ook andere natuur zoals het halfnatuurlijk landschap en bepaalde delen van het cultuurlandschap, waar de menselijke invloed duidelijk is (bijvoorbeeld ontsluiting en percelering), maar waar nog natuurlijke landschapselementen zijn en veel dier- en plantensoorten zich spontaan kunnen vestigen. De half-natuurlijke landschappen, in vele gevallen oude cultuurlandschappen, hebben vaak een hoge cultuurhistorische waarde en een hoge biodiversiteit, waarom dergelijke halfnatuurlijke landschappen vaak gezien worden als gebieden met een hoge ecologische betekenis. Voorbeelden zijn beekdalen als de Drentsche Aa. De waardering van dergelijke landschappen hangt samen met de natuurvisie die men heeft.
Herkomst
Het woord wildernis is afkomstig van het Oudnederlandse wilthinissi. De herkomst van de 'r' heeft mogelijk te maken met verwantschap die het woord wat betreft betekenis, gevoel en klank had met de woorden duisternis en hindernis. Verwante woorden zijn Wilnis, Wildenisse en Willens.
Planologie
In sommige landen (bijvoorbeeld de VS) heeft wildernis een juridisch-planologische betekenis: een gebied wordt als wildernis aangemerkt en krijgt speciale bescherming en speciaal beheer.
Wildernis kan men soms in beschermde natuurgebieden vinden, zoals nationale parken en bossen. Antarctica wordt gezien als een belangrijk wildernisgebied. In Nederland wordt de Waddenzee wel zo aangeduid. Men beschouwt wildernisgebieden als belangrijk voor de biodiversiteit, voor het overleven van bepaalde soorten, voor ecologisch onderzoek en voor natuurbehoud.
Menselijke invloed
Of iets als wildernis wordt gezien wordt vaak gekoppeld aan de invloed van de mens: het gaat dan om 'oorspronkelijkheid', de mate waarin een bepaald gebied gedurende zeer lange tijd gelijk is gebleven of 'natuurlijkheid', af te meten aan de mate waarin bepaalde fysische en ecologische processen plaatsvinden.
De term wildernis in de zin van 'natuurlijk' wordt ook gebruikt voor de ogenschijnlijke "chaos" op plaatsen, waar na ander grondgebruik een spontane omwikkeling van ruderale vegetatie heeft plaats gevonden.[1] Door het beheer van 'niet doen' of 'aan zijn lot overlaten' van een dergelijk gebied kunnen natuurlijke processen op gang komen. Zo kan met ook spontane, natuurlijk ontwikkeling zien op verschillende plaatsen zoals grote boerderijen, ranches en zelfs in onbebouwde stedelijke gebieden.
Ervaring en ethiek
Wildernis is echter ook een mentale, ethische en esthetische categorie, ofwel positief ofwel negatief. Waardering voor wildernis gaat gepaard met het besef van de nietigheid van de mens en de ruigheid of grootsheid van de natuur. Men spreekt ook van zogenaamde wilderniservaringen, zoals klimmen, raften, wandelen, waarnemen en mediteren. De Schotse Hooglanden bijvoorbeeld worden door velen als wildernis gezien omdat ze overweldigend en ruig zijn (maar niet oorspronkelijk of natuurlijk). In negatieve zin wordt wildernis gezien als iets afschuwelijks, lelijk en vol gevaar. Om die reden moesten gebieden met wildernis vermeden worden en liefst verdwijnen.
Wildernis, of datgene wat als zodanig wordt ervaren, heeft een persoonlijke en psychologische betekenis voor veel mensen. Zoals gezegd, sommigen zien het als iets afschrikwekkends, anderen als iets aangenaams, waar men alleen kan zijn en tot rust te komen. In veel culturen wordt een grote culturele, spirituele, morele of esthetische waarde toegekend aan de weinig verstoorde natuur. Van degenen die wildernis prefereren boven andere vormen van natuur wordt gezegd dat zij aangangers zijn van de Wildernisnatuurvisie. Verschillende literaire schrijvers hebben geopperd dat een dergelijke "wildernis" van vitaal belang is voor de menselijke geest en creativiteit.
Wildernis en andere natuur
Oude natuur
Gebieden die lange tijd als onland of woeste grond zijn gezien, dragen nog wel de naam wildernis. Voorbeelden zijn de Harense Wildernis in Groningen, het moeras bij Leimuiden en het bosrijke gebied Wildernis bij Stekene. Daarnaast worden gebieden zonder al te veel menselijke inmenging wel als wildernis aangeduid zoals in Nederland delen van de Biesbosch, het waddengebied, de Zeeuwse delta en de Veluwe en in Belgie delen van de Ardennen.
Nieuwe natuur
De aanleg van Nieuwe natuur of wildernisgebieden via natuurontwikkeling is een menselijke actviteit maar de natuur die hier uit voorkomt wordt geacht zich verloop van tijd zonder of met matige menselijke beïnvloeding te ontwikkelen tot een vorm die lijkt op van wildernis. Een voorbeeld zijn de Oostvaardersplassen. Sommige mensen echter vinden het verkeerd dergelijke gebieden "wildernis" te noemen, en gebruiken deze term enkel voor die gebieden die niet of nauwelijks door de mens zijn beïnvloed.
Halfnatuurlijk landschap en cultuurlandschap
Behalve wildernis is er ook andere natuur zoals het halfnatuurlijk landschap en bepaalde delen van het cultuurlandschap, waar de menselijke invloed duidelijk is (bijvoorbeeld ontsluiting en percelering), maar waar nog natuurlijke landschapselementen zijn en veel dier- en plantensoorten zich spontaan kunnen vestigen. De half-natuurlijke landschappen, in vele gevallen oude cultuurlandschappen, hebben vaak een hoge cultuurhistorische waarde en een hoge biodiversiteit, waarom dergelijke halfnatuurlijke landschappen vaak gezien worden als gebieden met een hoge ecologische betekenis. Voorbeelden zijn beekdalen als de Drentsche Aa. De waardering van dergelijke landschappen hangt samen met de natuurvisie die men heeft.
Herkomst
Het woord wildernis is afkomstig van het Oudnederlandse wilthinissi. De herkomst van de 'r' heeft mogelijk te maken met verwantschap die het woord wat betreft betekenis, gevoel en klank had met de woorden duisternis en hindernis. Verwante woorden zijn Wilnis, Wildenisse en Willens.